Tuinstraat Lange Riddersstraat Antwerpen
- Locatie
- Lange Riddersstraat Antwerpen
- Opdrachtgever
- District Antwerpen
- Ontwerper
- Stad Antwerpen in samenwerking met Waterlink en Aquafin
- Aannemer
- Verbruggen BV
- Realisatie
- 2021
- Waar
- Straat
- Situatie
- Heraanleg bestaande situatie
Beschrijving
Stad Antwerpen wil haar straten zo aangenaam mogelijk maken door meer ruimte te creëren voor beplanting en water door het aanleggen van tuinstraten. Een Tuinstraat is een straat die zo groen mogelijk is ingericht en maximaal water ter plaatse infiltreert. Bestaande verharding maakt plaats voor o.a. bomen en plantvakken. Stad Antwerpen werkt aan een groenere, koelere en leefbare stad: Antwerpen breekt uit.
Het Groenplan, Waterplan en Klimaatplan geven de strategische visie voor o.a. alle publieke ruimte die in de stad (her)aangelegd wordt. Tuinstraten bieden de ruimte om hiermee te experimenteren. Specifiek versterken tuinstraten het woonerf waarbij maximale vergroening, verblauwing (meer zichtbaar water), ontharding en verbinding nagestreefd wordt.
- Bij vergroening maakt verharding plaats voor beplanting zoals extra bomen en plantvakken. De straat wordt hierdoor koeler en aangenamer om te verblijven.
- Bij verblauwing wordt (regen)water maximaal in de straat opgevangen en krijgt het ruimte voor hergebruik, en/of infiltratie. Een Tuinstraat creëert waterveiligheid in verstedelijkt gebied en zorgt voor een gezondere bodem in langere periodes van droogte.
- Bij verbinding krijgt de straat meer sociale samenhang doordat bewoners betrokken worden bij het gehele ontwerpproces. Door mensen uit de straat te betrekken, kwamen veel ontwerpideeën van de bewoners zelf, zoals een waterpomp voor het hergebruik van opgevangen regenwater of de inrichting van plantvakken. De bewoners zijn hierbij belevingsexperten en ook initiatiefnemers voor groendonderhoud en –beheer.
Randvoorwaarden
Verschillende ruimtelijke claims bestaan waarmee rekening gehouden moest worden. De Lange Riddersstraat in de historische binnenstad is een smalle straat met smalle woningpercelen. Doorgaand verkeer en toegang voor de brandweer waren algemene randvoorwaarden. De straat kent vele toegangen (voordeuren en garagepoorten) waar rekening mee gehouden moest. Om hier toch maximaal te vergroenen werd gewerkt met grasbetontegels als halfverharding.
De straat is nu veel groener en er is ruimte voor samenkomst, de straat is omgevormd tot tuin voor de buurt. Verschillende verkeersremmende maatregelen verhogen ook de belevingswaarde voor de buurt.
Water diende zoveel mogelijk lokaal te infiltreren zoals vooropgesteld in het Waterplan. Deze ambitie werd gerealiseerd door alle verharding te vervagen door o.a. een bufferende onderfundering met poreuze infiltratiebuizen en waterpasserende verharding of plantvakken. Niet enkel de publieke ruimte maar ook het dakwater van de bewoners wordt volledig hergebruikt, geïnfiltreerd of gebufferd. Sinds de oplevering worden de rioleringen gemonitord. Er is nog geen enkele druppel regenwater overgestort naar de riolering dankzij dit trapsgewijze systeem.
In de Lange Ridderstraat werd geëxperimenteerd met een nieuwe betrokkenheid van bewoners, ontwerpprocedure, materialen, technieken en samenwerking met externe partners. Na deze succesvolle realisatie is het ook belangrijk om de komende jaren de verschillende nieuwe groenblauwe maatregelen, materialen en doelstellingen te evalueren.
Uitvoeringsaspecten
Om infiltratie te bevorderen en compactering tegen te gaan werd de straat in verschillende fases aangelegd. Dit betekent dat ze niet laag per laag werken, maar de straat opdelen in verschillende delen.
De straatopbouw met bufferende onderfundering betreft:
Bovenste laag ofwel waterpasserende kleiklinkers (0,206×0,067×0,085m) gevolgd door legbed (0,035) ofwel Grasbetontegels (0,10) gevolgd door legbedsubstraat (0,5). Daarna volgt Geotextiel, Steenslag (0,25), Geotextiel, Steenslag (0,32), Geotextiel.
Om te zorgen dat de verschillende types en groottes funderingsgranulaten maximaal gescheiden blijven wordt gewerkt met geotextielen tussen de verschillende lagen. Op deze manier blijft de infiltrerende capaciteit gegarandeerd.
Deze bufferende onderfundering werd bovendien met tussenschotten verdeeld in verschillende vakken zodat het water maximaal verspreid kan infiltreren en zich niet verzamelt aan één zijde van de straat.
| Voor heraanleg | Na heraanleg | |
| Totale opp. | 1539m² | 1539m² |
| Verharding | 1496m² | 0m² |
| Groenvakken | 43m² | 296m² |
| Water passerende verharding | 0m² | 1022m² |
| Grasdallen | 0m² | 221m² |
Participatie burger
In de Lange Riddersstraat is er een heel intensief participatie traject doorlopen met bewoners en straatgebruikers. Verschillende inspraakmomenten en workshops zijn georganiseerd vanaf de startfase van het ontwerp. Dit waren geen klassieke hoorzittingen waarbij de burger geïnformeerd werd maar workshops waarbij stad Antwerpen de burgers consulteerde en input vroeg. Hierdoor begon het top-down gestart project ook te groeien van onderuit en kreeg het draagvlak bij de bewoners.
Het projectteam hield o.a. een droommoment met de bewoners en tekende samen met hen een concept. Zo kwamen bewoners op het idee om een waterput te voorzien zoals aanwezig was rond 1600. De ontwerpster vertaalde deze droom in collectieve regenwaterputten met een handpomp. De bewoners van de Lange Riddersstraat mochten ook kiezen welke plantvakken ze zelf wilden aanplanten en/of onderhouden.
Tijdens het proces werd ook een proefopstelling opgebouwd samen met de bewoners. Zo werden plantvakken geplaatst en samen beplant en het ‘riviertje’ werd visueel weergegeven. Zo kon het ontwerp optimaal worden uitgetest en aangepast.
In 2019 werd het definitief ontwerp aan hen voorgesteld in een inspraakmoment. In 2020 werd het definitief ontwerp afgeklopt. In 2021 volgde nog een officiële openingsceremonie om de eerste Tuinstraat te vieren. Uit de eerste reacties kunnen we afleiden dat de bewoners enthousiast zijn over het project.
Investeringskost
De totaalprijs voor dit project bedraagt €571.442,57. Waarvan €123.665,72 voor de wegenis en groen (betaald door district Antwerpen) en waarvan €447.776,85 voor bronmaatregelen (betaald door Water-link i.s.m. Aquafin).
Werking en onderhoud
Het ontwerp werd reeds uitgetest en aangepast tijdens het proces a.d.h.v. een proefopstelling opgebouwd samen met de bewoners.
- Vergroenen: De straat is maximaal vergroend. De planten gaan nog verder groeien en bloeien en er worden nog groenslingers verwacht. Dit extra verticaal groen zal nog voor extra beleving zorgen en extra beschutting.
- Verblauwing: Sinds de oplevering worden de rioleringen gemonitord. Er is nog geen enkele druppel regenwater naar de riolering gegaan. Alles is geïnfiltreerd of hergebruikt.
- Verbinding: Sociale samenhang is nog aanwezig. Tijdens het openingsfeest vierde stad Antwerpen samen met de bewoners de oplevering van de Lange Ridderstraat. Een jaar na heraanleg wordt een belevingsbevraging uitgevoerd om na te gaan hoe de bewoners de straat nu ervaren.
Het onderhoud verloopt volgens gangbare onderhoudsfrequenties en er worden momenteel geen bijkomende jaarlijkse kosten voorzien. Momenteel wordt het onderhoud nog gemonitord en geëvalueerd. De groendienst onderhoudt ongeveer 80% van de plantvakken. De bewoners onderhouden zelf de overige 20%.
Algemeen leveren de pilootprojecten (o.a. De Lange Riddersstraat) de les op dat niet alleen een Tuinstraat, maar elke straat, baat heeft bij een meer integrale aanpak van een straat. Een aanpak waar zowel water, groen, hitte en mobiliteit meegenomen wordt.
Stad Antwerpen maakte een folder met alle leerlessen uit de pilootprojecten. Dit document kan gebruikt worden ter inspiratie van andere steden om op een gelijkaardige manier Tuinstraten aan te leggen.
Contactpersoon
Marianne Hubeau – SW_Publieke_Ruimte_Water@antwerpen.be
