Tuinstraten Oud-Berchem
- Locatie
- Wasstraat, Woeringenstraat, Berthoudresstraat en Brouwerstraat in Oud-Berchem
- Opdrachtgever
- District Berchem
- Ontwerper
- Stad Antwerpen in samenwerking met Waterlink en Aquafin
- Aannemer
- AGBb Infra (Arendonk)
- Realisatie
- 2022
- Waar
- Wijk
- Situatie
- Heraanleg bestaande situatie
Beschrijving
Een Tuinstraat is een straat die zo groen mogelijk is ingericht en maximaal water ter plaatse infiltreert. Bestaande verharding maakt plaats voor o.a. bomen en plantvakken. Stad Antwerpen werkt aan een groenere, koelere en leefbare stad.
Het Groenplan, Waterplan en Klimaatplan geven de strategische visie voor o.a. alle publieke ruimte die in de stad (her)aangelegd wordt. Tuinstraten bieden de ruimte om hiermee te experimenteren. Specifiek versterken tuinstraten het woonerf waarbij maximale vergroening, verblauwing (meer zichtbaar water), ontharding en verbinding nagestreefd wordt.
Bij vergroening maakt verharding plaats voor beplanting zoals extra bomen en plantvakken. De straat wordt hierdoor koeler en aangenamer om te verblijven. Bij verblauwing wordt (regen)water maximaal in de straat opgevangen en krijgt het ruimte voor hergebruik, en/of infiltratie. Een Tuinstraat creëert waterveiligheid in verstedelijkt gebied en zorgt voor een gezondere bodem in langere periodes van droogte.
Bij verbinding krijgt de straat meer sociale samenhang doordat bewoners betrokken worden bij het gehele ontwerpproces. Door mensen uit de straat te betrekken, kwamen veel ontwerpideeën van de bewoners zelf, zoals een waterpomp voor het hergebruik van opgevangen regenwater of de inrichting van plantvakken. De bewoners zijn hierbij belevingsexperten en ook initiatiefnemers voor groendonderhoud en -beheer.
Randvoorwaarden
Stad Antwerpen wil haar straten zo aangenaam mogelijk maken door meer ruimte te creëren voor beplanting en water door het aanleggen van tuinstraten.
Er zijn verschillende ruimtelijke claims waarmee rekening gehouden moest worden. De vijf tuinstraten in Berchem is een cluster van smalle straten met hoofdzakelijk kleine woningpercelen. Doorgaand verkeer en toegang voor de brandweer waren algemene randvoorwaarden.
In de tuinstraten van Berchem werd geëxperimenteerd met een nieuwe betrokkenheid van bewoners, ontwerpprocedure, materialen, technieken en samenwerking met externe partners. Na deze succesvolle realisatie is het ook belangrijk om de komende jaren de verschillende nieuwe groenblauwe maatregelen, materialen en doelstellingen te evalueren.
De straat is nu veel groener en er is ruimte voor samenkomst, de straat is omgevormd tot tuin voor de buurt.
Uitvoeringsaspecten
De straat kent vele toegangen (voordeuren en garagepoorten) waar rekening mee gehouden moest. Om hier toch maximaal te vergroenen werd gewerkt met grasbetontegels als halfverharding. Verschillende verkeersremmende maatregelen verhogen ook de belevingswaarde voor de buurt.
Water diende zoveel mogelijk lokaal te infiltreren zoals vooropgesteld in het Waterplan. Deze ambitie werd gerealiseerd door alle verharding te vervangen door o.a. grasbetontegels met waterdoorlatende onderfundering, poreuze infiltratiebuizen of plantvakken. Niet enkel de publieke ruimte maar ook het dakwater van de bewoners wordt waar mogelijk volledig hergebruikt, geïnfiltreerd of gebufferd.
Om infiltratie te bevorderen en compactering tegen te gaan werd de straat in verschillende fases aangelegd. Dit betekent dat ze niet laag per laag werken, maar de straat opdelen in verschillende delen.
De straatopbouw met bufferende onderfundering bestaat uit een bovenste laag uit geprefabriceerde grasbetontegels (0,25×0,25×0,10) die geplaatst zijn op een legbedsubstraat (0,05). Daaronder volgt een geotextiel op een drainerend schraalbetonfundering (0,16). Tot slot opnieuw een geotextiel dat geplaatst is op een waterdoorlatende onderfundering in steenslag (tot 0,50 m dik), die op zich weer aangebracht is op een geogrid en geotextiel.
Om te zorgen dat de verschillende types en groottes van funderingsgranulaten maximaal gescheiden blijven, wordt gewerkt met geotextielen tussen de verschillende lagen. Op deze manier blijft de infiltrerende capaciteit gegarandeerd. De waterdoorlatende onderfundering werd bovendien voorzien van enkele drempels, waardoor het regenwater maximaal verspreid in de verschillende vakken kan infiltreren, en het beschikbare infiltratieoppervlak optimaal benut wordt.
De Tuinstraten worden waar mogelijk ook onthard.
| Voor heraanleg | Na heraanleg | |
| Totale opp. | 5140 | 5140 |
| Verharding | 5115 | 2968 |
| Groenvakken | 25 | 631 |
| Water passerende verharding | 0 | 193 |
| Grasdallen | 0 | 1348 |
Participatie burger
Het project kent een lange geschiedenis die nog voorafgaat aan de Tuinstraten. In deze volkse buurt werd het eerste Tuinstraat-concept uitgewerkt. Deze projecten hebben geleid tot de opstart van het Tuinstraten verhaal en de opschaling ervan.
Vanaf het eerste concept werd de buurt uitgebreid betrokken. Gezien de beperkte breedte van deze straten draaide de participatie in deze straten bijvoorbeeld rond de invulling van de strook voor de gevels van de bewoners. De inspraakmomenten werden ook specifiek ingericht op het creëren van een breed draagvlak onder de bewoners om zoveel mogelijk geveltuintjes in te richten om zo de straat zo veel mogelijk te vergroenen en ontharden. Hierbij hielp vzw Posthof met bewoners te informeren en te ondersteunen deze geveltuintjes aan te planten op enkele plantdagen gefinancierd door het district.
Het exacte participatietraject kan je hier raadplegen.
Investeringskost
De totaalprijs van dit project bedraagt 1.435.601,63 euro. Waarvan 85.159,48 euro voor de wegenis en het groen (betaald door district Berchem) en 1.350.442,15 euro – voor bronmaatregelen (betaald door de Water-link i.s.m. Aquafin, deels gesubsidieerd door VMM).
Werking en onderhoud
De straat is maximaal vergroend. De planten gaan nog verder groeien en bloeien. Bovendien hebben verschillende bewoners ook gevelgroen aangeplant. De hele straat laat infiltratie toe. Zowel door ontharding, waterbufferende onderfundering als infiltratieriolen.
Sociale samenhang tussen de bewoners is hard gegroeid doorheen het participatietraject en is nog aanwezig. Een jaar na heraanleg zal er een belevingsbevraging uitgevoerd worden om na te gaan hoe de bewoners de straat nu ervaren.
Momenteel wordt het onderhoud nog gemonitord en geëvalueerd. Een groot deel van de geveltuintjes zijn aangeplant en worden onderhouden door bewoners. Enkele geveltuintjes en de boomvakken worden extensief onderhouden door de groendienst. Het onderhoud verloopt volgens gangbare onderhoudsfrequenties en er worden momenteel geen bijkomende jaarlijkse kosten voorzien.
Algemeen leveren de pilootprojecten (o.a. de tuinstraten van Berchem) de les op dat niet alleen een Tuinstraat, maar elke straat, baat heeft bij een meer integrale aanpak van een straat. Een aanpak waar zowel water, groen, hitte en mobiliteit meegenomen wordt. Dit inzicht heeft geleid tot een vervolgtraject Antwerpen Breekt Uit.
Stad Antwerpen maakte een folder met alle leerlessen uit de pilootprojecten. Dit document kan gebruikt worden ter inspiratie van andere steden om op een gelijkaardige manier Tuinstraten aan te leggen.
Contactpersoon
Marianne Hubeau, Afdeling publieke ruimte, Stadsontwikkeling Antwerpen, sw_publieke_ruimte_water@antwerpen.be
