Alle maatregelen

Laat je inspireren door de maatregelen om Vlaanderen groen en blauw in te richten. Ga op een slimmere manier om met water.

Filters

Filter op

wis filters

Thema

Waar

Bovengrondse ruimte

Infiltratiecapaciteit

Grondwaterstand

Maaiveld

Situatie

Favorieten
Favorieten

Klik op het hartje bij een maatregel om 'm te bewaren.

Bomen in de stad

Bomen in de stad helpen niet alleen de temperatuur te verlagen. Ze zorgen ook dat er minder stof en andere luchtverontreiniging is, houden regenwater vast en vergroten de leefkwaliteit in het algemeen. Vaak stijgt door hun aanwezigheid de waarde van onroerend goed in de buurt. Een variatie van bomen biedt bovendien plaats en voedsel voor vogels, insecten en zoogdieren. Zo dragen ze bij tot een grotere biodiversiteit. Bomen zijn ook beeldbepalend in de stad en vormen onderdeel van grotere blauwgroene netwerken.

Bomen in straten, op pleinen en parkeerplaatsen hebben een verkoelend effect op het stadsklimaat. Door de schaduwvorming komt er minder zonnestraling op het oppervlak terecht en de warmte wordt geabsorbeerd door verdamping van vocht uit de bladeren.

De toepassing van zoveel mogelijk aaneengesloten (blauw)groene structuren kan de natuurlijke voedselkringloop van bomen verbeteren én de sponswerking in de stad vergroten. Bomen met onderbeplanting in ruime plantvakken bevorderen een goed doorwortelde bodem. De afgevallen bladeren en de plantresten dienen na vertering als voeding. Het regenwater kan in de open bodem beter infiltreren, wat de druk op het watersysteem tijdens hevige regen vermindert. Een variatie van boomsoorten en onderbeplanting voorkomt uitval door plagen en ziektes.

 

 

 

 

 

Positieve effecten

Wateropname

Bomen onttrekken afhankelijk van hun grootte meer of minder water aan de bodem. Dit is een voordeel in gebieden met wateroverlast. De waterhuishouding van een drassig gebied kan opmerkelijk verbeteren door het planten van waterminnende bomen zoals wilg en zwarte els.

In gebieden met een lage grondwaterstand en een zeer doorlatende bodem kan dit een nadeel zijn. Door droogte kunnen de bomen dan uitvallen. Anderzijds geven ze wel schaduw en is er minder verdamping van de bodem.

Bomengroeiplaatsen kunnen in dichtbebouwde zones een echte win-win zijn. Door de afwatering van de verharde oppervlaktes in de buurt aan te sluiten op de groeiplaats, kan een meer klimaatrobuust watersysteem ontworpen worden. In een erg droge artificiële omgeving zal de boom dan voldoende water krijgen én er is minder kans op wateroverlast.

Het afvoeren van water naar boomvakken heeft dus gunstige gevolgen voor:

  • ontwikkeling van de boom
  • verminderde hemelwaterafvoer naar een afwaarts systeem
  • aanvulling grondwatertafel

Hittestress

Bomen geven schaduw en zorgen voor verdamping.

Belevingswaarde

Bomen bepalen mee het beeld van een stad of straat. De beleving kan variëren naargelang het seizoen, de kleuren, geuren en vruchten. Ze trekken ook volop vogels en andere dieren aan.

Beheer en kosten

Bomen in ruime, aaneengesloten groenvakken met onderbeplanting waar een kleine kringloop gecreëerd kan worden, kunnen beter uitgroeien. Ze blijven gezonder en vragen minder aanvullende meststoffen. Bomen in constructies vragen meer onderhoud maar er is nog weinig bekend over levensduur en/of uitval.

Standplaats

Het bos is de natuurlijke habitat van bomen. Daar is er voldoende doorwortelbare grond en ruimte. De wortels en kronen concurreren er alleen met andere bomen. In steden is dat anders. De grote mate van verharding door bebouwing, wegen en parkeerplaatsen én de toename van ondergrondse kabels en leidingen, beperken de beschikbare groeiruimte voor bomen.

De waarde van bomen voor een stad is groot, maar blijkt meestal ondergeschikt aan de ruimte en gebruikseisen van andere functies. Voor een goede ontwikkeling van de boom zijn er enkele eisen. Zowel op het maaiveld als ondergronds moet er voldoende ruimte zijn. De grondsoort en grondwaterstand bepalen mee de keuze van de boomsoort. Het is belangrijk om de juiste boom voor de beschikbare standplaats te kiezen. Alleen dan zal de boom ziekte- en plaagbestendig zijn. Bovengronds zijn de groeiruimte en de gewenste beleving van belang (variatie in soorten, seizoenen, kleur, geur en vruchten).

Bodem- en groeiplaatsverbetering

De ondergrondse groeiruimte en de kwaliteit van de bodem bepalen mee de ontwikkelingskansen van de boom. Vaak is de bodem in een stedelijke omgeving verarmd door de vele verharding, het ophogen met zand, het dichtrijden van de bodem door zware verkeersbelasting en de vele kabels en leidingen in de ondergrond. Een verdichte en verarmde bodem voorziet de boom onvoldoende van voedingsstoffen, water en lucht.

In een natuurlijke situatie waar afgevallen bladeren blijven liggen en vervolgens door een actief bodemleven verteren, kunnen de zo vrijgekomen voedingsstoffen weer opgenomen worden door de boom. Er is dan sprake van een natuurlijke kringloop. In sterk versteende gebieden is deze natuurlijke cyclus verbroken. De groeiplaats is grotendeels verhard en het afgevallen blad wordt weggehaald. Weg voedingsstoffen. De boomwortels kunnen ook niet genoeg lucht en water opnemen omdat er maar weinig ondergrondse ruimte is.

Ondergrondse bomengroeiplaatsen zijn een oplossing om bomen een volwaardige ondergrondse ruimte te geven. De leeftijd die de boom moet bereiken, bepaalt de noodzakelijke grootte van de ondergrondse groeiplaats. Zo’n bomengroeiplaats heeft wel een aanzienlijk prijskaartje. Maar gezien de vele voordelen van bomen die een volwassen leeftijd kunnen bereiken, is deze investering in dicht bebouwde gebieden zeker het overwegen waard.

Kostprijs investering:

Bron: studie ‘Duurzame bomen in stedelijk milieu, rendement en kostprijs’(januari 2017) en thegreencity.eu/investeren-in-bomen-creeert-impact-en-spaart-geld

Er zijn verschillende systemen die voor bewortelbare ruimte zorgen in de publieke ruimte. Een voldoende groot onverhard plantvak gevuld met bomengrond heeft altijd de voorkeur. Als dat niet mogelijk is, dan zijn er nog mogelijkheden die hierna worden besproken.

Boombunkers

Een boombunker is een ondergrondse constructie van beton die de belasting van het verkeer en de bestrating kan dragen en de druk op de wortels kan verminderen. Zo zal de bodem boven de wortels niet verdichten maar kan de bovengrondse ruimte wel ingenomen worden door verkeer. De constructie wordt gevuld met goede bomengrond.

Bomengranulaat

In plaats van een standaard onderfundering, wordt hier een granulaat gebruikt als draagmateriaal, bijvoorbeeld poreus lavagesteente of gebroken puin, gemengd met vruchtbare kleigrond en voorzien van voedingsstoffen en beluchtingskokers. Het maaiveld kan afgewerkt worden met een boomrooster en open bestrating. Het bomengranuaat is geprefabriceerd en moet steeds gekeurd zijn om de draagkracht te garanderen.

Stockholm bomenprincipe

Deze constructie wordt ter plaatse aangebracht, waardoor er geen keuring is van de stabiliteit. Daarom wordt het Stockholm-systeem niet aangeraden onder belaste wegenis.

 

Sandwichpanelen en kunststof boombunkers

Er zijn ook boombunkers in kunststof (type kunststofkratten) op de markt. Tot op vandaag is er geen positief advies van het Opzoekingscentrum voor de Wegenbouw (OCW) in verband met de stabiliteit. Daarom worden ze niet aangeraden onder belaste wegenis.

Hetzelfde geldt voor de kunststofpanelen die gebruikt worden om opdrukking van wegenis door wortels te vermijden.

Toepassing

Solitaire bomen

Mooi ontwikkelde solitaire bomen zijn van grote waarde in een stad. Je vindt ze op pleinen, in kleine tot middelgrote plantsoenen en op sommige parkeerplaatsen. Op pleinen en parkings geven bomen veel schaduw op hete dagen. Bomen met een brede kroon werken dan als een parasol. Een boom met een brede kroon heeft in de regel ook een breed wortelpakket. Bij de soortkeuze zal moeten rekening gehouden worden met de mogelijkheid om voldoende groeiruimte te creëren. Bestaande bomen die verharding omhoog drukken, hebben meestal onvoldoende groeiruimte in de ondergrond. Bomen die beperkt worden in hun groeiruimte en een gebrek hebben aan voedingsstoffen, zuurstof en water of juist te veel water krijgen, zijn gevoeliger voor ziektes. Er is dan ook een groter risico op het lossen van takken bij wind.

Bestrating weg nemen, het plantvak vergroten en de grond verbeteren, bevorderen de groeiomstandigheden. Op parkeerplaatsen is het aangeraden om bomenrijen in ruime groenstroken aan te planten in plaats van solitaire bomen.

Bomen in woonstraten

Ook in woonstraten zijn bomen ter verzachting van hittestress en voor een aantrekkelijker leefkwaliteit uitermate belangrijk. In smalle woonstraten moeten bomen altijd concurreren met andere functies zoals de ruimte voor voetgangers, fietsers, autoverkeer en parkeren. In dit geval moeten keuzes gemaakt worden en moeten bijvoorbeeld enkele parkeerplaatsen worden opgeofferd om goede groeiplaatsen voor bomen te creëren.

In woonstraten met voortuinen is het stimuleren en ondersteunen van bewoners om de voortuin te vergroenen en een boom te planten een goede manier om wateroverlast en hittestress te beperken.

Laanbomen

Bomen aan weerszijden van een straat geven de straat een majestueuze uitstraling. Het maakt de omgeving aantrekkelijker, gezonder en minder versteend. De toepassing van bomenlanen vereist wel de nodige aandacht. Boven druk bereden wegen zijn bomenlanen met gesloten bladerdaken niet aan te raden omdat de uitstoot van de voertuigen onder het bladerdak blijft hangen. Bomenlanen waarin de boomkronen elkaar raken, belemmeren de menging van de verontreinigde lucht en de schonere lucht boven de stad. Hierdoor is het lokale effect op de luchtkwaliteit in de straat negatief. De keuze van de boomsoort, de vorm van de boomkroon en een goed gekozen plaatsing kunnen het ophopen van verontreinigingen voorkomen. Een vaak gehanteerde vuistregel is dat de boomkronen in de eindvorm elkaar niet mogen raken.

Bomen in parken

In stedelijke parken is meestal een grote variëteit aan grote bomen te vinden. Ze kunnen hier uitgroeien en oud worden. Door het veranderende klimaat en de toenemende droogte hebben bomen het in parken soms moeilijk en zijn ze makkelijker vatbaar voor ziektes. Het is dan ook van belang om zoveel mogelijk regenwater lokaal te bufferen voor de droge periodes.

Klimaatbossen en voedselbossen

Om de hittestress te beperken, worden tegenwoordig ook ministadsbossen aangelegd die primair dienen om de stad te verkoelen en als speelgelegenheid voor kinderen. Dit worden ook wel klimaatbossen, kleine wildernissen of tiny forests genoemd.

Een voedselbos is een bos bestaande uit bomen van verschillende soorten en hoogtes, met een grote diversiteit aan onderbeplanting en met delen (vruchten, zaden, bladeren, stengels, …) die als voedsel dienen voor mens en dier.

 

 

Toegepast in deze projecten

×